END (Equivalent Narcotic Depth), Türkçesi: Eşdeğer Narkotik Derinliği nedir? Nasıl hesaplanır?
END Nedir?
END, İngilizce'de Equivalent Narcotic Depth kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir terimdir. Türkçesi; Eşdeğer Narkotik Derinliği. Teknik dalışlar sırasında kullandığımız, özellikle dip gazlarının, Eşdeğer Narkotik Derinliğini bulmak isteriz. Peki bu eşdeğerlik kavramı tam olarak ne anlama geliyor? Aslında konu, azot narkozundan ibaret. Kullandığımız gazın, ineceğimiz maksimum derinlikte azot narkozundan ne kadar etkileneceğimizi ifade eder. Azot narkozundan ne kadar etkileneceğimizin ise bir ölçü birimi yoktur. Bu sebeple, azot narkozundan ne kadar etkileneceğimizi ifade ederken, "hava ile dalıyor olsaydım, kaç metrede gibi olurdum" gibi bir referans alma ihtiyacı ortaya çıkıyor.
Trimiks (3'lü gaz karışımı) ile dalıyorsanız, bunun temelde iki amacı olmalı. Bir, oksijen oranını azaltarak oksijen zehirlenmesi etkilerinden kurtulmak. İki, azot narkozu etkilerini azaltmak. Azot narkozu etkilerini ne kadar azaltabildiğimizin cevabı da aslında END değerini bulmaktan geliyor. Örneğin; Akdeniz'de gerçekleştireceğiniz bir derin dalışın END değerini 50-60 metreler civarında tutmak sizin için kabul edilebilir olabilirken, Karadeniz'de veya daha karanlık, soğuk sularda END değerini daha düşük tutmak isteyeceksinizdir.
END değerini hesaplamak normalde oldukça basit. İneceğiniz maksimum derinlikteki azotun kısmi basıncına, hava ile kaç metreye dalarken ulaştığınızın cevabı END değerini verir. Örneğin, kullandığınız gazdaki azot oranı %40 olsun ve hesaplaması kolay olması için 90 metreye (10 atm) dalıyor olalım. 90 metredeki azotun kısmi basıncı 4 atm olacaktır. Havada %78 azot olduğuna göre, 4/0.78=5,13 atm yani 41,3 metre civarı çıkar. END değerinizin 41,3 metre olduğu, 90 metreye daldığınızda 41,3 metre kafasında olacağınız anlamına gelir.
Fakat burada başka bir tartışma konusu karşımıza çıkıyor; oksijen de narkotik! Scuba dalış eğitiminde bize hiç bahsedilmeyen bir konu, narkotik olan tek gaz azot değil, oksijen de narkotik. Hatta azottan daha narkotik bir gaz. Bir gazın ne kadar narkotik olduğu, onun anestetik değerine ve onun kanda çözünürlük hızına bağlı. Oksijenin, hatta karbondioksitin narkotiklik derecesi azottan daha fazla. Fakat, oksijenin metabolik faaliyetlerde kullanılmasından dolayı narkotik etkisi azalıyor. Ne kadar azaldığının ise kesin bir cevabı yok, sonuçta herkesin de metabolizması farklı. Bu konuda iki farklı görüş hakim; birincisi oksijeni hiç narkotik kabul etmeyip END değerini yukarıdaki örnekteki gibi hesaplamak, ikincisi oksijenin metabolik faaliyetlerde kullanıldığı için azot ile eş narkotikliğe sahip olduğunu kabul ederek hesaplamak. Hangisi ile ilerlemek gerektiğine kendiniz karar vermek durumundasınız, her ikisini de hesaplayıp bir fikir elde edebilirsiniz veya daha güvenli bölgede kalmak istiyorum derseniz ikinci yöntemi seçmelisiniz. Oksijenin narkotikliğini tamamen de göz ardı etmemiş olursunuz.
Oksijenin de azot ile eş narkotik olduğunu varsayarsak, kullandığımız karışımdaki azot ve oksijenin oranı toplam %70 olduğunu farz edelim. Yine 90 metreye dalıyor olalım. Oksijen ve azotun toplam kısmi basıncı 7 atm (10*0,7) olacaktır. Hava ile dalarken, yine oksijeni narkotik kabul ederek, diğer gazları da ihmal edecek olursak 60 metreye (7 atm) dalıyoruz gibi bir narkotik etkisi olacaktır. END değeri 60 metre diyebiliriz yani.
Benzer bir terim olsa da EAD: Equivelant Air Depth - Eşdeğer Hava Derinliği ise tamamen farklı bir kavram. Genelde END ile karıştırılabilir. Nitroks karışımlar için kullanılan EAD değeri, karışımın dekompresyon bakış açısından, hava ile dalıyor olsam kaç metreye dalıyor gibi olurdum sorusunun cevabını içerir. Başka bir deyişle, EAD değerini bilirsek, hava tablosuyla dalışımızı gerçekleştirebiliriz. Burada da hesaplama END'e benzer şekilde, fakat kesin olarak sadece azot üzerinden yapılır. Örneğin EAN 36 ile dalan bir dalgıcın tüpünde %36 oksijen - %64 azot var demektir. Dalgıcın maksimum dalış derinliğinin 27 metre olduğu bir dalışta, azotun kısmi basıncı 2,37 atm civarında olacaktır. Hava ile yapılan bir dalışta azotun kısmi basıncı 20 metrede 2,37 atm civarına ulaşır. Bu da bize EAN 36 ile 27 metreye yapılan bir dalışın EAD değerinin 20 metre olduğunu ifade eder ve hava dekompresyon tablosundan 20 metreye dalıyormuşuz gibi hesaplama yapabiliriz. Böylece nitroks özellikli bir dalış bilgisayarı olmadan, hava tablosuyla nitroks dalışımızı gerçekleştirebiliriz. Bu tabi kesinlikle önermediğimiz bir yöntem, konu trimiks olunca ise söz konusu bile değil zaten. EAD değerini bilmek, belki de daha çok nitroks bir karışımın havaya göre dekompresyon riskini ne kadar azalttığını bize gösteren bir değer olarak fayda sağlar sadece.
END değerini, trimiks karışımlarımız için hesaplamak, dalış sırasında nasıl bir narkotiklik ile karşılacağımız hakkında bilgi verir. Hatta doğru karışımı seçmemizde bize yol gösterir.
Comments